Sa mundong puno ng dahas, paano mo pakikinggan ang tula ng bayan kung ang bawat tunog ng kalye ay tinatabunan ng matinding katahimikan?

Isang makapangyarihang pagsasanib ng makabagong rap battle at makalumang balagtasan ang inihahandog ng Respeto (2017), ang debut film ni Treb Monteras II na tumatalakay sa ugnayan ng sining at pakikibaka sa gitna ng karahasan at kahirapan sa lungsod ng Maynila. Pinagbibidahan ito ng tanyag na Pilipinong rapper na si Abra, bilang si Hendrix, isang batang rapper na naghahangad ng respeto sa underground rap battle scene, at ni Dido de la Paz bilang si Fortunato “Doc” Reyes, isang retiradong makata at dating aktibista noong panahon ng Batas Militar.

Sa kanilang pagkikita matapos ang isang tangkang pagnanakaw, unti-unting nabuo ang isang mentor-mentee na relasyon sa pagitan ng dalawang tauhan. Sa tulong ng tula at rap, ginamit ng pelikula ang sining bilang sandata laban sa sistemikong karahasan at kawalang-katarungan. Kabilang sa mga tampok na aktor sina Chai Fonacier (bilang Betchai), Ybes Bagadiong (bilang Payaso), Kate Alejandrino (bilang Candy), at Loonie (bilang Breezy G), na nagbibigay ng mas malalim na pananaw sa buhay sa Pandacan, Maynila.

Pinarangalan ang Respeto bilang Best Film sa 2017 Cinemalaya Film Festival, kasama ang mga parangal para sa Best Supporting Actor (Dido de la Paz), Best Editing, Best Cinematography, at Best Sound. Sa pagdiriwang ng Buwan ng Panitikan ng Bayan, ang pelikulang ito ay isang paalala na ang tula at rap ay hindi lamang aliwan, kundi makapangyarihang anyo ng paglaban.

Sining bilang panawagan at protesta

Isa sa pinakamalakas na pahayag ng Respeto ay kung paano ginamit ang panitikan, lalo na ang tula at rap, bilang paraan ng protesta at pagmulat. Sa gitna ng marahas na realidad ng buhay sa lungsod, nananatiling buhay ang boses ng mga makata. Isa na rito si Doc, na sa kanyang katahimikan ay taglay ang kasaysayan ng paninindigan. Sa kabilang banda, si Hendrix naman ay sumasalamin sa bagong henerasyon na naghahanap ng sariling tinig sa pamamagitan ng rap battles.

Ang pagsasanib ng dalawang anyo ng panitikang oral—balagtasan at freestyle rap—ay hindi lamang malikhaing desisyon kundi isang sinadyang panawagan: na ang makaluma at makabago ay pwedeng magsanib upang muling buhayin ang diwa ng panitikang may saysay. Sa kontekstong ito, ang Respeto ay isang pelikulang may tinig na nananawagan ng hustisya at pagbabalik sa ugat ng ating pagkakakilanlan bilang Pilipino.

Mga aral ng paglaban at pag-asa

Tampok din sa pelikula ang mga aral na hindi basta-basta nakapaloob sa diyalogo kundi malalim na nakaukit sa mga tauhan. Si Hendrix, bagamat may taglay na angas, ay larawan ng kabataang nangangapa sa gitna ng kaguluhan. Si Doc naman ay tahimik ngunit matalim—tila isang makatang hindi kailangang sumigaw upang marinig, sapagkat bawat salita niya’y hitik sa bigat ng karanasan at talas ng kaisipan.

Ipinapakita ng pelikula na ang panitikan ay hindi lamang nakakahon sa pagsulat o pagtula, bagkus ito rin ay makikita sa pagkilos at paninindigan. Hindi laging malakas ang tinig ng pakikibaka; minsan ito’y tahimik, nakatago sa pagitan ng mga linya, o nasa kilos ng isang taong nananatiling totoo sa kanyang prinsipyo sa kabila ng panganib. 

Kuwento ng bayan, kuwento ng katotohanan

Talagang hindi matatawaran ang tapat na paglalarawan ng pelikula sa kalagayan ng karaniwang Pilipino. Hindi marangya ang lungsod; sa halip, ito’y puno ng alikabok, sindikato, dahas, at sigaw ng mga kabataang nawawala sa sistema. Ngunit sa kaguluhang ito, lalo pang naging makapangyarihan ang sining.

Sa bawat eksenang tumatalakay sa kasaysayan ng Martial Law, extrajudicial killings (EJK), abuso ng kapulisan, at mga kabataang salat sa oportunidad, gumuguhit ang Respeto ng isang alternatibong panitikan: ang panitikang biswal na binubuo ng mga pira-piraso ng tunay na buhay ng mga ordinaryong mamamayan. Sa ganitong paraan, ang pelikulang ito ay nagsisilbi ring paalala at panawagan sa kasalukuyang henerasyon. Isa itong dokumentong pumupukaw sa kamalayang panlipunan at nagpapabalik-tanaw sa mga panahong kailangang harapin, hindi kalimutan. 

Ngayong Buwan ng Panitikan ng Bayan, hindi maaaring palampasin ang Respeto, ang pelikulang sumasalamin sa tunay na diwa ng panitikan bilang sining ng sambayanan. Hindi ito panitikang nakalimbag lamang sa papel, kundi panitikang isinisigaw sa lansangan, isinusulat sa balat ng lungsod, at ipinapasa sa mga susunod pang henerasyon.

Maaaring panoorin ang Respeto sa mga digital platforms tulad ng Netflix at iWantTFC.